روستا؛ قربانی علم دولتی و سیاست‌های متفرق | روایت لفته منصوری از شکاف عمیق میان دانشگاه و جامعه محلی

به گزارش پایگاه خبری واژه‌ها، گزارشی تحلیلی–خبری از نشست «بازخوانی ارتباط دانشگاه و جامعه از منظر مسئولیت اجتماعی» در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان به مناسبت روز معلم

در روز شنبه ۱۳ اردیبهشت‌ماه، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان میزبان نشستی تأمل‌برانگیز با عنوان «بازخوانی ارتباط دانشگاه و جامعه از منظر مسئولیت اجتماعی» بود. این نشست، با حضور سه سخنران از سه پایگاه فکری متفاوت، به عرصه‌ای برای گفت‌وگوی صریح و گاه ساختارشکنانه درباره گسست دانشگاه از جامعه محلی بدل شد. اما آنچه بیش از هر سخن دیگری در ذهن حاضران ماند، صدای منتقد و برخاسته از عمق زیست جهان مردم بود؛ صدای دکتر لفته منصوری، جامعه‌شناس و مشاور اجتماعی استاندار خوزستان، که خود را نه نماینده دولت یا دانشگاه، بلکه «وجدان جمعی مردم» نامید.

روایت وجدان مردم از تریبون دانشگاه

منصوری با نگاهی جامعه‌محور و تجربه‌زیسته، صحن دانشگاه را به سکویی برای نقد «رژیم حقیقت دانشگاهی» و سیاست‌های علم‌زده بدل ساخت. او با لحنی بی‌پرده گفت:

«من امروز نه به‌عنوان مشاور استاندار، نه به‌عنوان کنشگر اجتماعی، نه فعال فرهنگی، بلکه به‌مثابه زبان و ذهن مردم سخن می‌گویم؛ آن‌ها که صدایشان کمتر شنیده می‌شود اما بار توسعه را بر دوش می‌کشند.»

او در همین راستا با استناد به مفهوم «رژیم حقیقت» از میشل فوکو، دانشگاه را متهم کرد به تولید دانشی اقتدارگرا، بی‌ارتباط با بستر بومی و ناتوان از نهادسازی اجتماعی. به گفته او، این نظام دانشی، به جای توانمندسازی جامعه، به ابزاری برای بازتولید نابرابری و سکوت بدل شده است.

تضاد تلخ؛ چرا پمپ‌های روستاها پلمب می‌شود؟

یکی از نکات کلیدی سخنان منصوری، نقد سیاست‌های متناقض در حوزه منابع و توسعه بود:

«چرا باید ۶۷ درصد برق آبی کشور از خوزستان تأمین شود اما کشاورزان روستایی همین استان، به بهانه کم‌آبی، اجازه کشت نداشته باشند؟ چرا نیروگاه‌ها مجاز به رهاسازی گسترده آب برای تولید برق‌اند اما پمپ‌های آب روستایی پلمب می‌شوند؟ این تناقض‌ها، بی‌اعتمادی می‌آفرینند و وجدان مردم را جریحه‌دار می‌کنند.»

دانش دولتی در برابر دانش بومی؛ دانشگاه در حصار خود

منصوری همچنین به تعارض معرفتی میان «علم دولتی» و «دانش بومی» اشاره کرد و گفت:

«دانشی که در دانشگاه تولید می‌شود، اغلب اقتدارگرا و بیگانه با واقعیت‌های محلی است. این علم، به‌جای تعامل با دانش زمینه‌مند روستایی، می‌کوشد آن را مستعمره خویش کند.»

او با مثالی ملموس پرسید:

«دانشگاه برای بستنی ملاثانی، که به برند ملی بدل شده، چه کرده است؟ نه در زنجیره ارزش آن مشارکت داشته، نه در ارتقاء استاندارد آن نقشی ایفا کرده. دانشگاه مجاور این برند، صرفاً تماشاگر بوده است.»

از فعالیت تا نهادسازی؛ غیبت دانشگاه در متن جامعه

با استناد به نظریات دکتر مقصود فراستخواه و کتاب «کنشگران مرزی» او، منصوری بر این نکته تأکید کرد که اقدامات دانشگاهی نباید صرفاً در سطح «فعالیت» باقی بماند. به گفته او،

«فعالیت بدون نهاد، باد است در باد. دانشگاه باید بتواند فضا، نهاد و حافظه اجتماعی بسازد؛ وگرنه فعالیت‌هایش با رفتن افراد از بین می‌رود.»

او در ادامه هشدار داد که دانشگاه اگر تنها در زمین دولت بازی کند و به زمین جامعه وارد نشود، از نقش راهبردی خود در توسعه پایدار باز می‌ماند.

بخت اخلاقی؛ وقتی حتی فرصت عزت‌مندانه زیستن از روستا گرفته می‌شود

یکی از فرازهای انسانی و درخشان این سخنرانی، استفاده منصوری از مفهوم «بخت اخلاقی» بود. او گفت:

«مردم روستا گاه احساس می‌کنند حتی شانس اخلاقی و عزتمند زیستن هم از آن‌ها سلب شده است؛ چرا که آموزش، بیمه، سلامت، حکومت و امنیت با آن‌ها همکاری نمی‌کنند. این فقدان، به احساس تبعیض سیستماتیک دامن می‌زند.»

ترومای فرهنگی و انفعال دانشگاه

منصوری با اشاره به مفهوم «ترومای فرهنگی» در کتاب «اخلاق در ایران» نوشته دکتر فراستخواه، گفت:

«خوزستان در وضعیت روان‌ـ‌اجتماعی خاصی قرار دارد. مردم این استان احساس می‌کنند قربانی یک نظم ناعادلانه‌اند؛ نظمی که آن‌ها را از مشارکت فعال بازداشته و دانشگاه هم در برابر آن سکوت کرده است.»

جمع‌بندی نظریه‌مند؛ دانشگاه در دوراهی آموزش یا کنش

در پایان این نشست، دکتر مقصود فراستخواه با جمع‌بندی آرا، تأکید کرد که دانشگاه باید از «آموزشگر صرف» به «کنشگر نهادی و اخلاقی» تبدیل شود. او گفت:

«برای بازسازی اعتماد و خلق فضاهای اجتماعی پایدار، دانشگاه باید وارد زمین مردم شود؛ نه فقط برای تحقیق، بلکه برای همزیستی، هم‌فکری و هم‌افزایی.»