دانشگاه در آینه جامعه؛ مسئولیت اجتماعی یا دالّ تهی؟

به گزارش پایگاه خبری واژه‌ها، نشست علمی-تحلیلی «بازخوانی ارتباط دانشگاه و جامعه از منظر مسئولیت اجتماعی» به مناسبت روز معلم، شنبه ۱۳ اردیبهشت‌ماه در سالن اجتماعات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان برگزار شد. این نشست که با حضور دکتر مقصود فراستخواه، استاد مطالعات توسعه و جامعه‌شناسی علم، و جمعی از استادان، دانشجویان، و کنشگران اجتماعی برگزار شد، سه بخش محوری داشت که به بررسی و نقد رابطه دانشگاه با جامعه محلی از منظرهای متفاوت می‌پرداخت.

در بخش نخست، دکتر سعید محمدزاده، عضو هیئت علمی دانشگاه، به عنوان نماینده دانشگاه، تجربه‌های میدانی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان را در تعامل با جامعه محلی ارائه کرد. وی با تکیه بر مصادیق عینی، فعالیت‌های دانشگاه در حوزه کشاورزی، منابع طبیعی، توسعه روستایی و انتقال دانش بومی را تشریح کرد و بر نقش دانشگاه به‌عنوان یک نهاد فنی و علمی در خدمت توسعه منطقه‌ای تأکید ورزید.

در بخش دوم، دکتر لفته منصوری، جامعه‌شناس و مشاور اجتماعی استاندار خوزستان، از زاویه نگاه جامعه محلی به دانشگاه نگریست و انتقاداتی جدی را متوجه نهاد دانشگاه کرد. منصوری با زبانی صریح و اخلاقی، از شکاف میان دانشگاه و زندگی مردم، ناکارآمدی نهاد علم در مواجهه با مسائل زیست‌بوم خوزستان، و فروکاستن مسئولیت اجتماعی به کلیشه‌های بی‌اثر سخن گفت. او با تأکید بر پیوند ناگسستنی علم با زندگی، خواستار بازگشت دانشگاه به «محله»، «روستا» و «زیست روزمره مردم» شد و نقش دانشگاه را فراتر از آموزش رسمی، به‌مثابه کنشگری اجتماعی و فرهنگی تفسیر کرد.

اما نقطه اوج نشست، سخنرانی دکتر مقصود فراستخواه بود که به‌عنوان جمع‌بند و تحلیل‌گر نهایی، میان دیدگاه دانشگاه و جامعه، پیوندی تبیینی و نظری برقرار کرد. فراستخواه با تمجید از نگاه انتقادی دکتر منصوری و تلاش‌های دلسوزانه دکتر محمدزاده، سخنان خود را با طرح این پرسش آغاز کرد که: «آیا مسئولیت اجتماعی دانشگاه در ایران امروز، واقعاً یک امکان است یا صرفاً یک شعار؟»

او با نگاهی آسیب‌شناسانه، مسئولیت اجتماعی دانشگاه در ایران را «دالّی تهی» توصیف کرد؛ واژه‌ای پرکاربرد اما تهی از معنا، که در عمل به کنشی ملموس در جامعه بدل نمی‌شود. فراستخواه با اشاره به تجربه‌های جهانی، تأکید کرد که «دانشگاه فرزند جامعه و زاده پویایی شهری و اجتماعی است» و در بستری غیرپویا و آنومیک، امکان ایفای نقش مسئولیت‌پذیر برای دانشگاه وجود ندارد.

این استاد برجسته، با تحلیل نظریه‌های توسعه و تجربه دانشگاه‌های موفق جهان، مسئولیت اجتماعی دانشگاه را تنها در صورتی ممکن دانست که نهاد دانشگاه بتواند از حالت انفعالی خارج شده و به کنشگری معنادار در زندگی مردم بدل شود. او نسبت به وضعیت اخلاقی و فرهنگی دانشگاه‌ها هشدار داد و گفت: «ما کشوری هستیم با انبوه پیام‌های اخلاقی اما کمترین فرصت برای زیست اخلاقی.»

فراستخواه در پایان، راه برون‌رفت از وضعیت فعلی را در احیای پیوند دانشگاه با جامعه، بازتعریف نقش دانشگاه در توسعه محلی، و گشودن دانشگاه به روی مسئله‌های واقعی مردم دانست و بر ضرورت بازسازی نهادی و فرهنگی دانشگاه تأکید کرد.

این نشست، با استقبال خوب اساتید، دانشجویان و کنشگران اجتماعی روبه‌رو شد و فرصتی فراهم آورد تا در آستانه روز معلم، بازنگری‌ای جدی درباره جایگاه دانشگاه در ساخت اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران آغاز شود.